Sprzęgło to jeden z najważniejszych podzespołów znajdujących się wewnątrz niemal każdej motocyklowej jednostki napędowej.
Nie wymagają go silniki elektryczne, co wpływa na ich znacznie mniejszą awaryjność.
Jak rozpoznać drobną usterkę lub poważne uszkodzenie sprzęgła w motocyklu?
Po co sprzęgło w motocyklu?
Zadaniem sprzęgła jest czasowe rozłączanie mechanicznego połączenia silnika z kołem napędzanym. Jest to konieczne choćby podczas ruszania z miejsca.
Wał korbowy silnika wiruje wówczas w tempie tysiąca lub więcej obrotów na minutę. Tylne koło stoi natomiast w bezruchu. Zero-jedynkowe uruchomienie połączenia obu elementów w najlepszym razie mogłoby wywołać zdławienie silnika. W gorszym, elementy układu przeniesienia napędu zostałyby poważnie uszkodzone. Podobne zadanie sprzęgło pełni podczas zatrzymywania motocykla.
Mechanizm ten spełnia swoją funkcję także podczas zmiany biegów . Statystycznie, pomijając rollgaz, przeciętny motocyklista, częściej niż do klamki sprzęgła sięga jedynie do dźwigni układów hamulcowych.
Jak działa sprzęgło motocyklowe?
Sprzęgło motocyklowe to mechanizm cierny. Pracuje z reguły w kąpieli olejowej, choć stosowane są także sprzęgła suche.
Jest zbudowane z ułożonych naprzemiennie tarcz, które połączone są kolejno zewnętrzną częścią z bębnem zwanym koszem lub wewnętrzną z piastą.
Kosz z reguły połączony jest z wałem korbowym silnika a piasta, poprzez skrzynię przekładniową – z tylnym kołem.
Zaciśnięcie pakietu tarcz sprężynami powoduje aktywacje przenoszenia napędu. Zwolnienie zacisku dźwignią sprzęgła owocuje rozłączeniem połączenia wału korbowego z kołem.
Ważną cechą sprzęgła jest zdolność do chwilowej pracy w poślizgu, co umożliwia ruszanie z miejsca i łagodną zmianę biegów.
W motocyklach spotyka się również nieco inne rozwiązania, jak choćby suche układy jednotarczowe, ale zasada ich działania pozostaje niezmienna.
Usterki sprzęgła – możliwe awarie
Usterki sprzęgła można łatwo podzielić na trzy kategorie. Pierwsza to zaburzenia zdolności do przekazywania momentu obrotowego, czyli popularne ślizganie się.
Druga dotyczy zjawisk towarzyszących niedostatecznemu rozłączaniu napędu, czyli tzw. ciągnięcie sprzęgła.
Trzecia kategoria to problemy z układem sterowania tym podzespołem.
1. Ślizgające się sprzęgło – jak zdiagnozować ten rodzaj awarii?
Potoczne pojęcie ślizgania się sprzęgła motocyklowego dotyczy sytuacji, w której traci ono zdolność do przekazania całości momentu obrotowego silnika na tylne koło. Zaciśnięte sprężynami tarcze poruszają się wówczas względem siebie. Jak rozpoznać taką sytuację?
Dochodzi do niej zazwyczaj podczas dynamicznego przyspieszania na najwyższych biegach skrzyni przekładniowej, w chwili, gdy silnik generuje najwyższe wartości momentu obrotowego.
Wówczas czuć wzrost intensywności pracy silnika, ale bez wzrostu prędkości pojazdu. Możliwe jest także zaobserwowanie nienaturalnie gwałtownego ruchu wskazówki bądź wykresu obrotomierza. Niezwykle trudno jest tego nie zauważyć.
Przyczyny ślizgania się sprzęgła
- zużycie tarcz sprzęgłowych
- zużycie sprężyn sprzęgła skutkujące spadkiem ich parametrów pracy
- błędy konstrukcyjne, np. w Suzuki VS 1400 Intruder
- zużycie kosza sprzęgłowego – wybicie przez tarcze sprzęgła osadzeń w bębnie
- defekty układu sterowania sprzęgłem
- krańcowo zużyty olej silnikowy
- zaolejenie tarczy sprzęgłowej w układzie suchym
Wbrew obiegowym opiniom przyczyną ślizgania się sprzęgła nigdy nie jest zastosowanie niewłaściwej marki oleju silnikowego.
Jeżeli pomimo zastosowania oleju o parametrach dopuszczonych przez producenta motocykla, dochodzi do sytuacji, w której sprzęgło się ślizga, winy za to nie ponosi środek smarny.
Forumowe opowieści o cudownym uzdrowieniu tego mechanizmu po zmianie marki oleju są gawędziarstwem. W sytuacji, w której sprzęgło wykazuje zaburzenia w działaniu, niemal zawsze kwalifikuje się do naprawy.
2. „Ciągnące” sprzęgło motocyklowe – podzespół niedostatecznie rozłącza przeniesienie napędu
Ciągnące sprzęgło motocyklowe oznacza, że z określonych przyczyn rozłącza ono przeniesienie napędu w niewystarczającym stopniu. Wówczas dochodzi do sytuacji, w której włączanie pierwszego biegu na postoju jest bardzo trudne. Możliwe jest również, że przełożenie zapina się z nieprzyjemnym trzaskiem i szarpnięciem maszyny w przód.
W pewnych sytuacjach, po włączeniu jedynki, motocykl usiłuje poruszać się, mimo wciśnięcia do końca zakresu ruchu klamki sprzęgła. Inny, częsty objaw, to utrudnienie możliwości wyszukania pozycji neutralnej w skrzyni przekładniowej. Z jedynki wskakuje dwójka i na odwrót.
Przyczyny ciągnięcia sprzęgła w motocyklu
- zużycie kosza sprzęgłowego – wybicie przez tarcze sprzęgła osadzeń w bębnie
- zużycie tarcz sprzęgłowych – zwichrowanie lub rozwarstwienie okładzin ciernych
- uszkodzenie łożyskowania kosza na wałku sprzęgłowym
- defekty układu sterowania sprzęgłem
- krańcowo zużyty olej silnikowy
3. Awarie układu sterowania sprzęgłem
Pomijając sprzęgła odśrodkowe i hydrokinetyczne, w zdecydowanej większości motocykli stosuje się manualne układy sterowania. Wykorzystywane są w tym celu linki lub zespoły hydrauliczne. Ewentualne usterki są charakterystyczne dla danych rozwiązań.
Rozwiązanie z linką w pancerzu
Najpopularniejszym sposobem przekazywania ruchów lewej dłoni motocyklisty na wkład kosza sprzęgłowego jest cięgno Bowdena, czyli popularna linka. Może ono generować dwa typy problemów.
Pierwszy to wewnętrzne zatarcia, przekładające się na skokową pracę lub zwiększony opór. Cierpi na tym głównie komfort i precyzja operowania sprzęgłem.
W skrajnych przypadkach sprzęgło ślizga się przez brak możliwości zluzowania układu sterowania, z powodu oporu niecofającej się swobodnie linki.
Nawet jeśli nie dochodzi do poślizgu, słaba sprężyna osi dźwigni wyłącznika, nie mogąc zluzować układu, może doprowadzić do innej usterki.
Mechanizm oddziałujący na talerz sprzęgła pozostawać będzie napięty i wystąpi w tym miejscu przyspieszone zużycie kontaktowe.
Druga kwestia to niewłaściwa regulacja linki sprzęgła. Pozbawienie jej luzu roboczego może powodować tzw. podparcie podzespołu i objawiać się będzie ślizganiem sprzęgła.
Odwrotna sytuacja, czyli luz zbyt duży, ograniczający skok roboczy układu sterowania przekłada się z reguły na niedostatecznie rozłączanie napędu, czyli „ciągnięcie” sprzęgła.
Rozwiązanie hydrauliczne – pompka i wysprzęglik
Alternatywą linki sprzęgła jest układ hydrauliczny. Składa się on z pompy obsługiwanej klamką przy lewej części kierownicy motocykla i wysprzęglika, czyli siłownika rozłączającego przeniesienie napędu w koszu.
Jest to model rzadziej stosowany ze względu na wyższy koszt produkcji i większą masę. Jego zaletami jest mniejszy opór pracy i z reguły wyższa precyzja działania.
Jakie są możliwe usterki układu hydraulicznego sterowania sprzęgłem? Awarie pompy przekładają się na ciągnięcie sprzęgła, często nasilające się wraz z czasem utrzymywania klamki w pozycji wciśniętej. Co ważne, w takiej sytuacji nie występują ubytki płynu w zbiorniczku.
Objawy uszkodzenia wysprzęglika są analogiczne, jednak wówczas ubytki płynu są zauważalne. Oczywiście w konsekwencji z reguły również wycieki pod motocykl.
Bardzo rzadko zdarza się rozwarstwienie przewodów giętkich, które zaciskają się wewnątrz siebie. Owocuje to objawami identycznymi jak w przypadku zatarcia linki. Zdarzyć się może również rozszczelnienie lub pękniecie przewodu hydraulicznego. W takim przypadku objawy są oczywiste.
Najpopularniejszą usterką układu hydraulicznego jest zapowietrzenie. Objawia się ono „gumowatością” klamki i brakiem precyzji obsługi sprzęgła lub wręcz niemożnością jego rozłączania. Podobne skutki rodzi „spuchnięcie” przewodów giętkich, wynikające z ich wieku.
Ważna jest regularna wymiana płynu hamulcowego w układzie sterowania sprzęgłem. Bezwzględnie należy się w tym przypadku opierać na zaleceniach producenta motocykla.
Uszkodzenia łożyskowania kosza sprzęgłowego
Ultrasportowe motocykle, wyposażane w ekstremalnie odchudzone mechanizmy sprzęgieł, borykają się z typowymi bolączkami. To zużycie elementów łożyskowania koszów oraz wybijanie wypustkami tarcz rowków w zabieraku.
Objawia się to całym katalogiem przypadłości, z czego najczęstszymi są rozmaite niepokojące odgłosy pracy oraz brak płynności działania. W tym przypadku diagnoza musi opierać się o demontaż pokrywy podzespołu i ocenę dokonaną przez kompetentnego mechanika. Nie jest prawdą, że dotyczy to wyłącznie Yamahy R1.
Czy możliwe jest zapobieżenie usterkom sprzęgła i uniknięcie jego awarii? Nie do końca. Jest to mechanizm podlegający zużyciu podobnie jak opony. Warto jednak dbać o właściwą regulację luzu linki sprzęgła, ewentualnie zgodnie z zaleceniami producenta wymieniać płyn roboczy w układzie hydraulicznym. Zabójcze dla tego podzespołu są dynamiczne starty z miejsca oraz długotrwała jazda na tzw. półsprzęgle. Życzę długich, bezawaryjnych przebiegów.
